ADIZ biển Hoa Đông của Trung Quốc: Những ảnh hưởng đối với ASEAN
Saturday, December 21, 2013
Quyết định của Trung Quốc khi họ thiết lập một "Vùng Nhận dạng Phòng không" (ADIZ) trên biển Hoa Đông đã khiến họ phải nhận những lời chỉ trích mạnh mẽ từ các cường quốc trong khu vực, nhưng phản ứng của ASEAN lại khá là im hơi lặng tiếng. ADIZ sẽ có tác động gì đến ASEAN?
Khi Trung Quốc đơn phương thiết lập vùng ADIZ trên biển Hoa Đông, các nước như Nhật Bản, Hàn Quốc, Hoa Kỳ và Úc đã phản đối và chỉ trích mạnh mẽ hành động này của Trung Quốc, và đây được coi như là động thái làm gia tăng hơn nữa mối bất ổn ở một Đông Á vốn đã bất ổn.
Cách thức Trung Quốc tuyên bố ADIZ trên biển Hoa Đông đã làm cho các nước trong khu vực lại càng có cảm giác khó chịu với Trung Quốc. Phía Trung Quốc thông báo thiết lập ADIZ mà không có bất kỳ tham vấn nào trước đó với các nước láng giềng và Hoa Kỳ. Hành động này nhằm khẳng định sự sẵn sàng và rằng Trung Quốc có đủ năng lực để hoạt động độc lập và đơn phương thúc đẩy lợi ích của mình đặc biệt là trong khu vực tiền sảnh mà họ tuyên bố chủ quyền.
Tuyên bố đáng lo ngại từ Trung Quốc?
Các nhà phân tích Đông Nam Á đang quan tâm về việc có thể Trung Quốc sẽ thiết lập ADIZ trên Biển Đông tương tự như họ đã làm với vùng biển Hoa Đông. Dự đoán được mối quan tâm của khu vực, phát ngôn viên Bộ Quốc phòng Trung Quốc Dương Vũ Quân (Yang Yujun), cho biết: "Trung Quốc sẽ thành lập khu vực Nhận diện Phòng không" trên Biển Đông vào thời điểm cần thiết sau khi công tác chuẩn bị được hoàn thành". Ba ngày sau khi tuyên bố thành lập ADIZ trên biển Hoa Đông, Trung Quốc đã cử tàu sân bay Liêu Ninh xuống vùng biển phía Nam (Biển Đông) để thực hiện các nhiệm vụ huấn luyện chiến đấu. Không loại trừ khả năng rằng Trung Quốc sẽ thiết lập một khu vực ADIZ trên Biển Đông, tương tự như việc họ đã làm tại biên giới tranh chấp Trung - Ấn. Tất cả những động thái trên dường như đã chỉ ra rằng Trung Quốc đang hướng tới việc thiết lập ADIZ trên vùng Biển Đông.
Mặc dù vậy các nước khu vực ASEAN lại có những tín hiệu phản ứng yên tĩnh đến đáng kinh ngạc. Phản ứng duy nhất từ khu vực sau khi Trung Quốc công bố ADIZ trên Hoa Đông là hãng hàng không Singapore Airlines, Qantas Airways và Thai Airways đã cho biết họ sẽ tuân thủ ADIZ của Trung Quốc trên biển Hoa Đông. Năm ngày sau khi Trung Quốc tuyên bố ADIZ, Ngoại trưởng Philippines Alberto del Rosario đã đưa ra lời cảnh báo rằng Trung Quốc sẽ tìm cách kiểm soát không phận trên Biển Đông (Hoa Nam).
Nhưng tại lễ kỷ niệm kỷ niệm 40 năm thiết lập quan hệ đối tác ASEAN-Nhật Bản với một tuyên bố chung chung được đưa ra chỉ đề cập gián tiếp đến hành động của Trung Quốc mà không đưa ra được biện pháp để giải quyết vấn đề ADIZ của Trung Quốc. Tuyên bố chung cho biết rằng ASEAN và Nhật Bản "đã đồng ý tăng cường hợp tác trong công tác bảo đảm tự do hàng không và an toàn hàng không dân dụng, phù hợp với các nguyên tắc được luật pháp quốc tế công nhận".
Tác động tiềm năng đối với khu vực Đông Nam Á
Tại sao các nước ASEAN lại phản ứng chậm chạp?
Thứ nhất, có khả năng là các nước ASEAN đang áp dụng một cách tiếp cận "chờ đợi và xem xét" để đánh giá xem liệu Trung Quốc có thành lập ADIZ trên Biển Đông hay không và nếu có thì có thể được chấp nhận một cách hợp pháp hay không...
Thứ hai, một số nước trong ASEAN cũng có thể nhận thấy rằng tác động của ADIZ đối với các nước ASEAN là khá nhỏ - do đó không đáng để quan tâm - vì tranh chấp vùng biển Hoa Đông với Biển Đông rõ ràng là có những điểm khác nhau.
Thứ ba, cơ cấu của ASEAN - đặc biệt là việc đưa ra quyết định bằng cách tham khảo ý kiến và được sự đồng thuận của các thành viên ASEAN phải có thời gian và đường lối - không có các cơ chế để giúp khối phối hợp, phản ứng và giải quyết nhanh các vấn đề. Vì vậy, rất khó để có thể xem xét bất kỳ phản ứng tập thể nào của khối...
Nhưng với việc ASEAN phản ứng một cách chậm chạp như vậy khiến phía Trung Quốc coi đây như một dấu hiệu "quy phục" họ và làm cho Bắc Kinh càng hăng hái với các hành động tiếp theo hơn. Có thể chắc chắn rằng, nếu Trung Quốc thành công trong việc kiểm soát bầu trời thông qua ADIZ ở vùng biển Hoa Đông - nơi có sự căng thẳng cao hơn Biển Đông và các mối quan hệ nguy hiển hơn - thì Trung Quốc sẽ không gặp bất kỳ một trở ngại nào khi họ thiết lập một khu vực ADIZ như vậy trên vùng biển "yên tĩnh" hơn là Biển Đông? Hơn nữa, mặc dù có sự khác biệt giữa tranh chấp biển Hoa Đông và Biển Đông, nhưng những hành động tương tự có thể được thực hiện. Ví dụ như các động thái của Trung Quốc đã thực hiện trên biển Hoa Đông thường được lặp lại tại vùng Biển Đông.
Động thái vừa qua của ASEAN đã phơi bày ra lỗ hổng của ASEAN, việc thiếu hẳn một cơ chế phản ứng nhanh rộng khắp và chặt chẽ để ứng phó và xử lý các sự cố liên quan có thể có tác động gây mất ổn định khu vực, rõ rằng ASEAN chưa có cả năng lực ứng xử, ngoại giao và cả các thể chế cần thiết để có sự ứng phó chung đối với vấn đề như Biển Đông. Tuy nhiên vấn đề còn lại chỉ là thời gian trước khi Trung Quốc cho ra mắt ADIZ trên Biển Đông.
ASEAN có thể làm gì?
Sẽ khá là hữu ích nếu các nước ASEAN có thể cho biết mối quan tâm của họ về ADIZ của Trung Quốc và cùng tìm kiếm ý định của Trung Quốc trên Biển Đông. Từ đó sẽ cho phép ASEAN có thể nắm bắt được các sáng kiến và có thể buộc Trung Quốc đưa ra một lời giải thích. Nếu Trung Quốc đưa ra câu trả lời một cách mơ hồ và thiếu tính tích cực, thì ít nhất ASEAN cũng sẽ đủ khả năng để đưa ra phản ứng mà không tốn quán nhiều thời gian với một hành động ngẫu nhiên như vậy. Điều đó sẽ giúp đảm bảo lợi ích của ASEAN và gửi một tín hiệu đến Bắc Kinh rằng một ADIZ như vậy trên Biển Đông sẽ không được hoan nghênh và họ sẽ gặp phải một số vấn đề, mà không chỉ là vấn đề cần thảo luận giữa một số nước ASEAN với Trung Quốc mà là với toàn khối ASEAN.
Tiếp theo đó, các phản ứng cần được thực hiện, phải có sự đối phó cụ thể đối với các sự kiện tác động từ bên ngoài khi được coi là một mối đe dọa đối với sự ổn định của khu vực. Mặc dù đã có một đội ứng phó khẩn cấp (ERAT) tồn tại trong ASEAN, nhưng mục đích chính của ERAT là các hoạt động cứu trợ khẩn cấp và thiên tai trong các nước ASEAN - các sự kiện có tính chất phi thiên tai lại không thuộc phạm vi hoạt động của ERAT.
Khuôn khổ quyền hạn ứng phó cũng cần phải được hạn chế để không vượt phạm vi cho phép. Với cơ chế phản ứng này, ít nhất là có thể cho phép ASEAN có những phản ứng nhanh chóng với các sự kiện xung đột bên ngoài ASEAN mà không bị ảnh hưởng bởi có quá nhiều tham vấn.
Để làm được điều này, các nước ASEAN sẽ phải có cái nhìn xa hơn so với những sự khác biệt về quan điểm riêng lẻ của họ về vấn đề Biển Đông. Có lẽ nói thì luôn dễ hơn làm, nhưng đó là những gì mà ASEAN cần phải đối mặt khi mà Trung Quốc càng ngày càng có những hành động hung hăng trên Biển Đông.
Mặc dù cơ chế giải quyết tranh chấp của ASEAN đã có như Hiệp ước Thân thiện năm 1976 và các hợp tác giữa ASEAN với các cường quốc ngoài khu vực đã tham gia như Trung Quốc, Nhật Bản và Hoa Kỳ, nhưng các cơ chế này chưa giúp giải quyết được vấn đề... Hơn nữa, mặc dù đã có Bộ Quy tắc ứng xử trên Biển Đông năm 2002, nhưng cơ chế này đã chứng minh là nó không có hiệu quả trong việc giảm căng thẳng hoặc ít nhất là buộc Trung Quốc có những hành động "nhẹ tay" hơn trên Biển Đông.
Đến lúc ASEAN có thể bắt đầu có các hành động tập thể, trở nên nhanh nhẹn hơn và có sự đoàn kết cao hơn, thì cũng có rất ít khả năng khối ASEAN có thể ngăn chặn được dã tâm của Trung Quốc trong việc thống trị vùng trời Biển Đông và các hành động xa hơn nữa.
Dylan Loh Ming Hui là một nhà phân tích, nghiên cứu tại Trường Nghiên cứu quốc tế S.Rajaratnam (RSIS), Đại học Công nghệ Nam Dương, Singapore - Eurasiareview.
Tags:
Biển Đông
Comments[ 0 ]
Post a Comment